PATCH22 & HET THEMA TIJDGEEST
‘Patch22 is een project dat op verschillende niveaus een reflectie is op de vragen van deze tijd. We leven in een tijd waarin veel aandacht is voor het individu: de vraag in de woningmarkt is bepalend. In Patch22 is er ruimte voor maximale expressie door de bewoners. Binnen een gemeenschappelijke huls – die ik heb ontworpen – hebben de bewoners alle vrijheid om hun leefruimte naar eigen inzicht in te richten.’
‘Maar ook mijn eigen rol is veranderd door de omstandigheden in de tijd. De aanbesteding door de gemeente Amsterdam viel midden in de crisis, in 2009. Om het project te kunnen realiseren, heb ik een eigen ontwikkelingsbedrijf opgericht. En zijn er nieuwe financieringsconstructies bedacht, die het mogelijk maakten om de regie over het ontwerp te kunnen houden. Ook hebben we als architectenbureau de rol als makelaar op ons genomen en met onze strategie de juiste bewonersdoelgroep weten te bereiken. De realisatie van Patch22 was in een normale markt met een reguliere opdrachtgever niet gelukt.’
‘Op het niveau van het gebouw loopt Patch22 op de troepen vooruit, met een houten casco en een enorme, blijvende flexibiliteit in de afmetingen en inrichting van de woningen. Ik vind duurzaamheid ontzettend belangrijk, dus voor mij waren bepaalde keuzes voor materialen, installaties en systemen heel vanzelfsprekend. Als ontwikkelaar kon ik die keuzes ook een plek geven in het budget.’
DE OPDRACHT EN HET PROCES
‘Het project begon met een aanbesteding door de gemeente Amsterdam voor een duurzaam woongebouw op kavel 22 van het plan Circulair Buiksloterham. Omdat duurzaamheid als belangrijkste criterium werd gesteld, wist ik dat ik een kans zou maken ten opzichte van de grotere ontwikkelaars en aannemers. En dat bleek: het plan Patch22 werd gekozen.’
‘De naam van het project komt van het boek van Joseph Heller, Catch-22. Dat verhaal gaat over cyclische processen. Combineer die gedachte met de locatie – kavel “patch” 22 – en de naam van het project was geboren. Soms voel je het gewoon dat je een winnend project hebt, omdat de naam goed is. Dat was hier zeker het geval.’
‘We hebben heel veel rollen in het bouwproces naar ons toe moeten trekken om dit project te kunnen realiseren: projectontwikkelaar, makelaar, financieel adviseur, klankbord voor de bewoners. Het gaf veel verantwoordelijkheid, maar tegelijkertijd ook de gelegenheid om vast te houden aan bepaalde keuzes die je in andere omstandigheden had moeten bevechten. Zoals bijvoorbeeld die vergaande flexibiliteit in de woningen, de grotendeels glazen gevel en de verdraaiende verdiepingen. Een draagconstructie van hout. De samenwerking met de aannemer was heel intens. Ik noem het ketenintegratie avant la lettre, waarbij het mogelijk was om innovaties vrijwel compromisloos door te voeren.’
TOEKOMSTWAARDE
‘Sommige oplossingen in Patch22 zijn heel simpel, maar hebben een enorme impact op de flexibiliteit en duurzaamheid van het gebouw. Alle meterkasten bij elkaar op de begane grond, bijvoorbeeld. Hoge plafonds. Of de verhoogde vloeren, waarin al het leidingwerk is opgenomen, met centrale schachten buiten de appartementen. De vrijheid van inrichting die daarmee ontstaat, is door de bewoners ook echt benut. Ik trad meer op als redacteur van hun plannen, in praktische, technische en financiële zin. ’
‘Tot op heden is Patch22 het hoogste gebouw met een houten draagconstructie in Nederland. Hout is een ontzettend mooi materiaal: ik hoop echt dat dit project meer opdrachtgevers zal verleiden om met hout te bouwen. Maar er zijn nog veel meer – vaak onzichtbare – innovaties in het gebouw waarmee tegemoet is gekomen aan lastige regelgeving. Ook die krijgen ongetwijfeld navolging. Al was het maar op het kavel hiernaast, dat we nu ook gaan ontwikkelen.’
‘Veel technieken in Patch22 leveren een bijdrage aan de milieuscore van het gebouw. Zoals de zonnepanelen op het dak, de regenwateropvang en de houtverbrandingskachel. Voor mij is het heel vanzelfsprekend om dit soort systemen toe te passen. Ook daarmee geef je een gebouw toekomstwaarde. De constructie is niet alleen geschikt voor de huidige indeling als woongebouw, maar ook voor een toekomst als kantoorgebouw.’
‘Voor mijzelf – in mijn rol als architect – heeft dit project me veel gebracht. De start van het project was een cruciaal moment. De crisis raakte de branche hard; om mij heen hoorde ik veel collega-architecten klagen. Op een gegeven moment viel het kwartje: “Ik doe het gewoon: als die opdrachtgevers niet doorzetten, dan creëer ik de opdracht voor mezelf!” En dat blijkt de juiste keuze. Het stelt me in staat om goede gebouwen te maken. Daarmee kan ik het hoogste kwaliteitsniveau bereiken.’
Tekst door Caroline Kruit, opgemaakt na een gesprek op 3 november 2017 met Tom Frantzen.
