Wonderlijk woonlandschap

Interview door Kirsten Hannema

In 2010, midden in de economische crisis, richtten architecten Patrick Meijers en Jeroen Schipper – naast hun eigen bureaus – Orange Architects op om hun werkveld naar het buitenland te verbreden. Met hun eerste project, een woontoren in Beiroet, trokken ze meteen aandacht. Met als resultaat: nieuwe opdrachten, ook in Nederland. Met ontwikkelaar Amvest wonnen ze in 2017 de tender voor Jonas op IJburg in Amsterdam: een woongebouw als een walvis, met in zijn ‘buik’ een reeks spectaculaire (semi)openbare binnenruimtes. Daarmee zijn ze genomineerd voor de Abe Bonnema Architectuurprijs 2023.

Met Orange Architects boekten jullie vrijwel meteen succes. Wat is jullie geheim?
Jeroen Schipper: ‘Een van de fijne dingen bij het werken aan buitenlandse projecten is dat je er nog niet bekend bent, waardoor je met een nieuwe blik naar een situatie kunt kijken. Zo hebben we het project voor Jonas ook benaderd.’
Patrick Meijers: ‘We konden met Orange een frisse, kritische houding opbouwen omdat we met dit nieuwe bureau financieel onafhankelijk waren, aangezien alle partners ook een eigen bureau hadden. Uiteindelijk hebben we onze bureaus samengevoegd.’

Hoe heeft die frisse blik bijgedragen aan het ontwerp voor Jonas?
PM: ‘De tender was ambitieus wat betreft duurzaamheid en de vraag naar collectieve ruimtes. We hadden een mooi team bij elkaar gebracht, met ABT voor de bouwtechniek, Felixx voor het landschapsontwerp, Site Urban Development voor buurtonderzoek en Floor Ziegler als buurtcoach.’
JS: ‘Anders dan gebruikelijk in de architectuur, hebben we ons vrijwel direct gericht op het gebruik. We bedachten allerlei plekken voor gezamenlijke activiteiten, waaronder een bioscoop, een plein met tribunetrap, een dakstrand. Het plan werd steeds wilder. Onze drijfveer was om een gebouw voor bewoners en de buurt te maken. Het terrein, dat door de economische crisis al tien jaar braak lag, werd door de buurt als speelplek gebruikt. We wisten: je kunt daar niet zomaar 273 woningen neerzetten, je moet ook iets teruggeven aan de stad.’
PM: ‘We besloten om het gebouw als het ware omhoog te tillen en het hele maaiveld publiek toegankelijk te maken, met een buurthuiskamer aan het plein. Vanuit de buurt kwam de wens voor een waterspeelplaats, die hebben we toegevoegd. Aan het plein en de boulevard komen nog een botenverhuur en voorzieningen zoals restaurants.’

Het gebouw heeft ook een bijzondere vorm gekregen.
PM: ‘In de tender werd een icoon gevraagd. Tegelijk wilden wij dat het gebouw zich zou voegen op zijn plek aan de haven van IJburg.’
JS: ‘Het moest een gebouw uit één stuk worden. Een bouwblok met binnentuin paste niet vanwege de ondiepe kavelmaat en we wilden geen woningen aan een donkere ‘hotelgang’. Het idee ontstond om van de corridor een metershoge canyon te maken, die dubbelt als publieke passage, waardoor een ‘bergpad’ naar het dakstrand voert. Vervolgens bedachten we om het blok verder ‘uit te hollen’ tot een spannende reeks ruimtes. Dat bracht ons bij de referentie aan Jonas in de walvis; een gebouw dat avontuurlijk is en je van binnen omarmt.’
PS: ‘Om dit verhaal goed over te brengen hadden we zes strandstoeltjes meegenomen voor de juryleden, met voor ieder een VR-helm.’

Hebben jullie dat eerste beeld waar kunnen maken?
JS: ‘Het is altijd spannend als je een tender wint en veel beloftes hebt gedaan, om je plan vervolgens naar de eindstreep te trekken. Bezuinigen is het meest gebruikte woord in de Nederlandse bouwpraktijk.’
PM: ‘In de eerste kostencalculatie zaten we 3 miljoen euro boven budget. We kregen van de opdrachtgever de vrijheid om naast de kosten ook het optimaliseren van de opbrengsten te onderzoeken. We zagen dat de kelder overgedimensioneerd was en de begane grond te veel commerciële ruimte omvatte. Met de introductie van de kadewoningen in de kelder en de begane grond hebben we zoveel extra opbrengsten gegenereerd dat alle voorzieningen van Jonas behouden konden blijven.’

Ondertussen wilden jullie ook de ambitie waarmaken voor een BREEAM Outstanding certificering, de hoogste score volgens dit internationale meetsysteem voor duurzaamheid.
JS: ‘We wilden eerst een houten constructie maken, maar dat bleek te ingewikkeld, onder andere vanwege de geluidseisen. We hebben daarom gekozen voor beton, waarvan 25 procent is gemaakt met gerecycled materiaal. Dat hergebruikte beton levert 40 procent minder CO2-uitstoot dan nieuw beton.’
PM: ‘De gevel heeft een houtskeletbouw-constructie en is bekleed met gepatineerd zink. Het interieur is helemaal afgewerkt met hout.’
JS: ‘Een fijne bijkomstigheid van duurzame maatregelen als zonnepanelen, warmtepompen en zeer goede isolatie is dat bewoners nagenoeg geen energiekosten hebben.’

Is de nominatie voor de Abe Bonnema Architectuurprijs een kans om jullie visie uit te dragen?
JS: ‘Daar zijn we al volop mee bezig. We worden platgebeld met verzoeken voor rondleidingen door Jonas. In overleg met de Vereniging van Eigenaren doen we dat nu een keer in de drie weken, en die tour is steevast volgeboekt. We vertellen graag het verhaal achter het project. Jonas is een optimistisch gebouw, dat toont hoe je op een nieuwe en duurzame manier kan samenwonen in een dichtbevolkte stad.’

Wat bedoelen jullie met nieuw?
JS: ‘Dat gaat bijvoorbeeld over hoe we kleiner kunnen wonen. Toen we 190 studio-appartementen tekenden, hebben we gezegd: een woning van vijftig vierkante meter kan voor een- of tweepersoonshuishoudens, maar alleen als je er collectieve voorzieningen bij maakt.’
PM: ‘Het commerciële model is: je huurt een woning plus een stukje gedeelde ruimte. Die ruimte konden we maken door van elke woning één vierkante meter af te snoepen. Daarmee ging de huurprijs van de woningen wel iets omhoog. De belegger schrok doordat dit afweek van de standaard huurprijzen. Maar toen lieten we zien welke voorzieningen bij de huur zijn inbegrepen, zoals twee logeerkamers, de woonkamer, yogaruimte, bioscoop en het dakstrand met beachbar. Het lukte om ook hen te overtuigen.’
JS: ‘Amvest heeft zijn nek uitgestoken met dit project. Ze hebben er zelfs een nieuw bedrijf voor opgericht dat het community management verzorgt voor Jonas en hun nieuwe projecten. Het idee van een gebouw met collectieve woonkamer bestond al, maar een compleet ‘woonlandschap’ zoals dit, met een community manager die gemeenschappelijke activiteiten entameert, is nieuw.’
PM: ‘Nu is het aan de bewoners om met ideeën te komen en Jonas van kop tot staart te gaan gebruiken. Een architectonisch concept is mooi, maar uiteindelijk moet een gebouw gaan leven.’

inzending Jonas